De institutionele context van Brussel voor personen met een handicap
Je weg vinden in het Brusselse zorg- en welzijnslandschap is niet evident. In dit artikel lees je wie in België en Brussel bevoegd is voor beleid dat betrekking heeft op het leven van personen met een handicap, en hoe ze het beleid vorm geven.
Er zijn verschillende overheden met een beleid dat betrekking heeft op het leven van iemand met een handicap. Met de verschillende staatshervormingen hebben de gewesten en gemeenschappen meer en meer bevoegdheden gekregen rond welzijn en zorg, maar ook de federale overheid blijft aan zet.
1. De federale overheid
De federale overheid van België is verantwoordelijk voor alle bevoegdheden die niet expliciet overgedragen zijn aan de gemeenschappen of de gewesten. Ze beslissen bijvoorbeeld over belangrijke delen van de organisatie van volksgezondheid, de terugbetaling van zorgkosten of tegemoetkomingen bij invaliditeit. Het federale systeem van sociale zekerheid kent de erkenning van een handicap toe voor de inkomensvervangende tegemoetkoming of integratietegemoetkoming, en voor andere tegemoetkomingen zoals sociale tarieven, of parkeerkaarten.
Op federaal niveau staat het beleidsconcept handistreaming (handicap + mainstreaming) voorop. Dat betekent dat niet alleen de staatssecretaris voor handicap, maar alle ministers rekening moeten houden met inclusie voor personen met een handicap in hun beleid. Het is een geïntegreerde aanpak waarbij handicap over verschillende beleidsdomeinen heen wordt benaderd. Extra toelichting lees je in het Federaal Actieplan Handicap (2021 – 2024).
Sinds 2021 bestaat er een interministeriële subconferentie voor personen met een handicap om samenwerking op alle beleidsniveaus te stimuleren. De interministeriële conferentie Welzijn, Sport, Gezin en Handicap bestaat uit leden van de federale overheid, de gemeenschappen en gewesten.
2. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Er zijn drie gewesten in België: Het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest, en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De gewesten zijn bevoegd voor plaatsgebonden materie en economische aangelegenheden. Ze staan in voor huisvesting, wonen en ruimtelijke ordening, mobiliteit, economie en tewerkstelling. Het beleid over aangepaste tewerkstelling, vervoer en toegankelijkheid worden in Brussel uitgetekend door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG).
Ook het BHG hanteert het handistreamingprincipe. In 2015 hebben zij in samenwerking met de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Franse Gemeenschapscommissie de ordonnantie Handistreaming goedgekeurd, samen met een handvest om Brussel inclusiever te maken. Elke lid van de Brusselse gewestregering moet bij nieuwe maatregelen de impact ervan nagaan op personen met een handicap.
3. De gemeenschappen
De drie gemeenschappen zijn de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap. Ze zijn bevoegd voor persoonsgebonden materies zoals cultuur, onderwijs, gezondheid en bijstand aan personen. Daarbij hoort ook ondersteuning en zorg voor personen met een handicap. De Vlaamse en de Franse Gemeenschap zijn ook actief in Brussel via de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en de Franse Gemeenschapscommissie (COCOF). Daarnaast is er de tweetalige Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), die soms wordt beschouwd als de ‘vierde gemeenschap’ in België.
Alle drie de gemeenschappen hebben een agentschap voor personen met een handicap. Brusselaars kunnen zich bij één van deze drie aanmelden en hebben de keuze tussen drie aanbodsystemen.
Personne Handicapée Autonomie Recherchée (PHARE) van de Franse Gemeenschap
De PHARE werkt met een instellingsgebonden financiering en is de grootste aanbieder van zorg en ondersteuning voor personen met een handicap in Brussel. De middelen gaan rechtstreeks naar de zorgaanbieders, bijvoorbeeld dagcentra, verblijfscentra of diensten voor begeleid wonen, en niet naar de gebruiker. PHARE coördineert en subsidieert deze diensten. Bovendien geeft PHARE een herkenning handicap zodat mensen een beroep kunnen doen op dagactiviteiten, hulp bij inclusie, maatwerkbedrijven of inclusieve woonvormen.
Vlaams Agentschap Personen met een Handicap (VAPH) van de Vlaamse gemeenschap
In 2017 voerde het VAPH een nieuw systeem van persoonsvolgende financiering in waarbij het budget rechtstreeks naar de gebruiker gaat en die zelf kan kiezen hoe en waar hij het budget besteedt. Dat is in tegenstelling tot de instellingsgebonden financiering van de PHARE, waarbij de middelen van de overheid naar de zorgaanbieders gaan.
Iriscare van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie
Iriscare subsidieert en erkent Brusselse voorzieningen en diensten die niet verbonden zijn aan de PHARE of het VAPH. Deze voorzieningen moeten tweetalig zijn. Net als de PHARE werkt Iriscare met een instellingsgebonden financiering.
Keuze maken
De keuze voor één agentschap betekent in de meeste gevallen dat je geen recht meer hebt op ondersteuning van een van de andere systemen, om dubbele financiering te voorkomen. Personen met een handicap kunnen in Brussel dus geen handicap-specifiek aanbod van verschillende gemeenschappen combineren. In theorie kunnen ze wel overstappen naar het dienstverleningsaanbod van een ander agentschap. In de praktijk houdt elke overstap het risico in dat iemand tijdelijk zonder ondersteuning valt omwille van specifieke aanmeldingsprocedures en wachttijden die gelden bij de verschillende agentschappen.
Ieder agentschap heeft zijn eigen erkenningsprocedure en coördinatie van zorgvragen, al zijn er enkele grote lijnen die gelijk lopen zoals de onderstaande figuur aantoont.
Persoonsvolgende financiering: hoe werkt het?
Het financieringsmodel van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) is de persoonsvolgende financiering. Het uitgangspunt is om personen met een handicap de regie over hun leven te geven.
Er zijn twee mogelijkheden:
- De rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH) voor beperkte ondersteuning. Daar heb je geen erkenning van het VAPH voor nodig.
- Het persoonsvolgend budget (PVB) voor mensen die meer ondersteuning nodig hebben. Met het budget kunnen ze zorg en ondersteuning inkopen bij een erkende VAPH-zorgaanbieder. Wie een beroep wil doen op een persoonsvolgend budget moet een erkenning van het VAPH hebben. In dit systeem kunnen zorgaanbieders flexibel inspelen op zorgvragen zonder omslachtige procedures en regels en zonder strikt gebonden te zijn aan een aanbod voor specifieke doelgroepen. Het persoonsvolgend budget is er alleen voor meerderjarigen.
Om een aanvraag in te dienen moet je verschillende stappen doorlopen: een ondersteuningsplan aanmaken en een zorgnood bepalen, en daarna worden het budget de urgentie van de vraag worden beoordeeld. Zodra het budget is toegekend kan het besteed worden aan één of meerdere zorgaanbieders. Een combinatie tussen persoonlijke assistentie of dagverblijf of begeleid wonen is mogelijk. De samenstelling van zorg en ondersteuning ligt volledig bij de gebruiker die als het ware optreedt als een zelfstandige ondernemer. Dat is niet evident. Er zijn verschillende organisaties die hierbij helpen:
- Regionale Diensten ondersteuningsplan
- De diensten maatschappelijk werk van de mutualiteiten
- Bijstandsorganisaties die het budget helpen beheren en advies geven bij complexe zorgvragen
Wil je je hier verder in verdiepen?
- In de situatieanalyse 'Personen met een handicap in Brussel' lichten we de beleidscontext voor personen met een handicap in detail toe.
- In het cahier 'Brusselse wegwijzer in welzijn en zorg' komt ook de bredere institutionele context van Brussel aan bod
- De cursus 'Brusselbad' biedt een kijkje in beleid en praktijk voor nieuwe medewerkers in de welzijns- of zorgsector.
Heb je hier nog vragen over?
Laure kan je helpen
