IJSBERG | DEEP DEMOCRACY

De metafoor van een ijsberg wordt in de psychologie vaak gebruikt om de mens beter te begrijpen. Boven de waterlijn bevindt zich dan het deel van ons gedrag dat we bewust zijn en onder de waterlijn zit datgene dat we ons onbewust zijn. In deep democracy gebruiken we de ijsberg om naar de groep als geheel te kijken. Dit zorgt voor een wezenlijk andere manier van kijken naar groepsdynamiek. Let op.

Elk individuele groepslid heeft een eigen kleine ijsberg. In een groep vormen al deze mini-ijsbergjes samen een grote ijsberg. Dat betekent dat het geheel aan bewuste en onbewuste (zichtbare en onzichtbare) gedragingen, gedachten, patronen en ervaringen van de verschillende individuen samen een geheel vormen. Iedere groep heeft daarmee haar eigen patronen, haar eigen textuur. Alles wat iedereen inbrengt, zit in de groep. Ieders geschiedenis, hebbelijkheden en onhebbelijkheden, talenten, gedragingen en gedachten vormen samen het DNA van de groep. De groep is een ijsberg, een geheel aan patronen. Het potentieel van de groep is de combinatie van al deze mogelijkheden.

Tegelijkertijd zit alles wat onderdeel van het DNA van de groep is, ook in de verschillende individuen. De ijsberg van de groep is de ijsberg van het individu, ze zijn immers samengevoegd. Alles wat er in potentie in de groep zit, zit daarmee ook in de afzonderlijke groepsleden. Anders gezegd: “ik zit in de groep en de groep zit in mij”. Dit is een klein zinnetje waar je makkelijk over heen leest, maar dat de moeite waard is om een paar keer door je gedachten te laten rollen. Het laat je namelijk op een belangrijke nieuwe manier naar groepen kijken. Het maakt vanuit deze zienswijze namelijk niet zoveel meer uit ‘wat van wie is’; alle issues zijn immers van de groep en daarmee ook van alle betrokkenen. Wanneer jij in een groep stapt, stapt de groep ook in jou.

Een voorbeeld ter verduidelijking. Ik heb laatst met een groep gewerkt waarbij iedereen veel en hard praatte. Een meneer was wat stiller. Op mijn uitnodiging wat te zeggen verontschuldigde hij zich, ‘ik ben wat dovig, ik kan door al het lawaai de discussie gewoon niet goed volgen’. Vanuit het paradigma ‘wat in een persoon zit, zit ook in de groep’, is de aanname dat niet alleen deze meneer het slecht kon horen, maar dat waarschijnlijk meer mensen last hadden van ‘het niet kunnen volgen’. Dat bleek ook, want toen ik vroeg ‘heeft iemand anders ook moeite met het horen en volgen van de discussie’ gingen er meerdere handen omhoog. Het thema ‘het slecht kunnen horen’ speelde een belangrijke rol in de groep. Door het te benoemen kwam het in het bewustzijn van de groep en werd het gesprek effectiever.

Iedere individuele leervraag, elk idee, mening of behoefte is dus iets van de groep. Je zou kunnen zeggen dat de behoefte of het idee in het onbewuste van de groep zat, totdat een van de groepsleden deze als een soort radiozender opving en stem gaf. Door het te verwoorden, komt het vervolgens in het bewustzijn van de groep. Het bewuste van de groep is ‘datgene waarvan iedereen op de hoogte is’. De dingen die nog niet uitgesproken of verwoord zijn, die nog niet naar de oppervlakte van de groepsijsberg zijn gekomen, zitten daarmee in het onbewuste van de groep. Vaak stoppen we dingen die we liever niet willen zien ‘onder water’.

De ijsberg is onder water velen mate groter dan bovenwater. Onder de waterlijn liggen onze oude pijnen, de niet erkende behoeften, de verborgen motivaties en dubbele agenda’s. Alle ervaringen en herinneringen die we afkeuren of ons bang maken, komen in de onder water aangroeiende ijsberg. De zaken onder water beïnvloeden en sturen ons denken en handelen voor een belangrijk deel, maar als we hier geen stem aan weten te geven, blijven we onbewust wat er precies speelt. Hierdoor kan het bijvoorbeeld onduidelijk blijven waarom iets maar niet van de grond komt.

bron: Academie voor Organisatiecultuur.