U bent hier

‘Dat mensen met een migratieachtergrond mantelzorg verkiezen, is een mythe’ - MO*

Dit artikel over cultuursensitieve zorg verscheen in MO* op 2 augustus 2022. Je kan het artikel hier lezen.

‘Dat mensen met een migratieachtergrond mantelzorg verkiezen, is een mythe’

Kiezen ouderen met een migratieachtergrond die zorg nodig hebben liever voor mantelzorg binnen de eigen familie? Of is dat slechts een mythe? Onderzoekers zien vooral drempels in het bestaande aanbod. Het nieuwe Brusselse woonzorgcentrum Saphir wil, met een nadruk op cultuursensitieve zorg, laten zien dat het anders kan. MO* ging kijken hoe dat werkt.

Het woonzorgcentrum Saphir in Laken opende eind juni zijn deuren. De zorginstelling is uniek in België, want ze zet in op cultuursensitieve zorg. Dat wil zeggen: zorg die rekening houdt met cultuur, religie en waarden uit verschillende culturen. MO* bracht een bezoek aan het nieuwe woonzorgcentrum.

Saphir maakt deel uit van de woonzorggroep Korian. In België beheert die 120 woonzorgcentra en assistentiewoningen. Ze staat in voor de zorg van zo’n 11.700 ouderen en voorziet in thuisverpleging. Korian is daarnaast actief in Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

Met het nieuwe woonzorgcentrum wil de woonzorggroep een steeds groter wordende groep ouderen met migratieachtergrond bedienen.

Volgens cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse had 59% van Brusselse bevolking in 2021 in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest een niet-Belgische geboortenationaliteit. En 34% had een niet-EU-nationaliteit. Ook het demografische aandeel van mensen met een niet-Belgische achtergrond neemt toe onder de oudere bevolking.

Cultuursensitieve zorg

Saphir is het eerste woonzorgcentrum in België dat zich specifiek richt op cultuursensitieve zorg. ‘Er is geen eenduidige definitie’, zegt Cynthia van Thiel, medewerkster diversiteit bij Kenniscentrum Welzijn, Wonen en Zorg. ‘Het komt neer op gevoelig zijn voor de achtergrond van een persoon. Eigenlijk gaat het over meer dan alleen cultuur, het gaat over alles wat daar bij hoort.’

‘In de woonzorgcentra van de groep Korian zetten we in op positieve zorg’, vertelt Sümeyye Soydemir, projectmanager van Saphir. ‘Dat is persoonsgerichte zorg waarbij je rekening houdt met de individuele behoeften en noden van een persoon. Cultuursensitieve zorg gaat nog een stap verder.’

Vandaag wordt het nieuwe centrum nog grotendeels omringd door stellingen, maar het belooft een groot project te worden. Met zijn zeven verdiepingen torent het gebouw uit boven de rest van de omgeving in Laken. Op dit moment zijn nog maar drie verdiepingen operationeel.

‘Op de eerste zes verdiepingen hebben we individuele kamers met badkamers, op de zevende verdieping komen er assistentiewoningen’, vertelt Soydemir.

Momenteel telt het woonzorgcentrum nog maar 64 inwoners, van wie 4 met een migratieachtergrond. ‘Ze komen van een ander woonzorgcentrum’, legt Soydemir uit. ‘Dat moest sluiten wegens veroudering van het gebouw. We gaven de bewoners de mogelijkheid om naar hier te komen. De meesten gingen in op dat aanbod.

De mantelzorgmythe

Er is wel degelijk nood aan een aangepast zorgaanbod, stelt VUB-onderzoekster Saloua Berdai Chaouni. Er heerst een mythe dat Arabische, Turkse en Noord-Afrikaanse culturen er bewust voor kiezen om in familieverband in zorg te voorzien, meent ze. Dat zou de lagere doorstroom naar het bestaande zorgaanbod verklaren. ‘Maar de realiteit is genuanceerder en complexer.’

Wat een grotere rol speelt, is de zichtbaarheid van de dominante cultuur in het bestaande zorgaanbod. ‘Dat aanbod is nog cultureel gekleurd’, aldus Berdai Chaouni, die vooral het gebrek aan toegankelijkheid als een drempel aanwijst. ‘Bij ouderen met een migratieachtergrond heerst de opvatting dat het zorgaanbod daardoor te weinig op hun behoeften is afgestemd.’

Uit een rapport van Kenniscentrum WWZ uit 2012 bleek dat ouderen met een migratieachtergrond negatief stonden tegenover woonzorgcentra door een gebrek aan ruimte voor eigen taal, tradities en religie. Berdai Chaouni meent dat ook recenter onderzoek dat sentiment bevestigt. ‘Het gaat eigenlijk om een gedeelde wens van alle ouderen: om ouder te worden in een context waarin men de eigen levenswijze kan voortzetten.’

Er zijn ook veel ouderen die hun kinderen nu eenmaal niet tot last willen zijn, vult Van Thiel aan. ‘Mantelzorgers kunnen overbelast raken. In de eerste generatie migranten werkten vrouwen vaak niet, maar vandaag werken vaak de beide partners in een relatie. Tweeverdieners kunnen zorg er dan vaak niet meer bijnemen.’

Maar, zo zegt ze ook, het westerse referentiekader is dominant in de zorg. ‘Organisaties moeten zich daar bewust van worden. De eigen cultuur is ook een cultuur.’

Hoewel de zorg georganiseerd wordt onder een neutraliteitsvlag, is die helemaal niet neutraal, vult Berdai Chaouni aan. ‘Voor de meerderheid van de mensen is dat geen probleem, maar het sluit niet aan bij de diversiteit van onze samenleving.’

‘Het is belangrijk om je bewust te zijn van jouw blik op de andere.’

De onderzoekster vraagt om meer bewustzijn over wat men othering noemt. Dat is het proces waarbij iemand (of een groep) wordt beschouwd als inferieur en anders. De dominante cultuur ziet zichzelf daarbij als ijkpunt.

‘Het is belangrijk om je bewust te zijn van jouw blik op de andere. Alleen zo kan je je eigen vooroordelen ontdekken en daarmee aan de slag gaan’, aldus van Thiel.

Koran en gebedsmatje

Omdat bij cultuursensitieve zorg de persoonsgerichte relatie centraal staat, vraag ze om meer tijd en middelen. En net dat is een groot probleem in de zorg, weet ook Berdai Chaouni. ‘Het werkt de evolutie tegen.’

Zo’n persoonsgerichte aanpak vertaalt zich op verschillende manieren. Zo kan het zijn dat iemand wordt aangesproken en geholpen in zijn eigen taal. ‘Iedereen is vlotter in zijn eigen taal’, zegt Soydemir.

En bij dementie is dat eens zo belangrijk. ‘Dan vergeet je het eerst wat je het laatst hebt geleerd. Iemand met dementie grijpt daardoor terug naar zijn moedertaal.’

Saphir zorgt er daarom voor dat bewoners ontvangen worden in hun eigen moedertaal. ‘Ik spreek bijvoorbeeld Turks, onze maatschappelijk assistente spreekt Arabisch’, aldus Soydemir. ‘De eerste generatie migranten, vooral gastarbeiders, moest aanvankelijk de taal niet kennen. Ze moesten alleen kunnen werken en daarna terugkeren. Daarom leerden ze de taal ook nergens.’

Op de derde verdieping van het woonzorgcentrum toont Soydemir de inrichting. ‘We probeerden Arabische elementen in het interieur te verwerken. Als welkomstcadeau voor moslimbewoners voorzien we in een koran en gebedsmatje.’

Op de benedenverdieping, waar zich het onthaal en een café bevinden, is een fotomuur te zien. Die toont de tijdlijn van de Belgische migratiegeschiedenis, van de komst van gastarbeiders begin vorige eeuw, tot de vluchtelingencrisis van deze eeuw.

Het café is indrukwekkend. Vandaag oogt het nog verlaten, maar met 400 vierkante meter oppervlakte moet het de ontmoetingsplek bij uitstek worden voor bewoners en bezoekers.

Verbonden aan het café is de keuken van het woonzorgcentrum, dat ook in de optie halal eten voorziet. ‘Onze visie is persoonsgericht, daarom is het een optie. Wie varkensvlees wil eten, moet dat ook kunnen’, legt Soydemir uit.

Met Saphir is een breder maatschappelijk probleem nog niet opgelost, beseft Berdai Chaouni. Toch vindt ze het positief dat projecten als deze bestaan.

Diezelfde dag kwam een nieuwe bewoner met een migratieachtergrond in het centrum aan. Daarna volgden nog vijf nieuwe bewoners. ‘We hopen dat ze ingaan op ons aanbod’, klinkt het hoopvol bij Soydemir.

Lees ook 

Cultuursensitieve zorg heeft als doel de zorg voor mensen van vreemde origine in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te optimaliseren

Zorg

Kom meer leren over cultuursensitieve zorg.

Agenda
Nieuws 
Agenda 
Vacatures