Doe nooit iets alleen, ga in gesprek met de ander

Relaas van de sessie Smaakmakers: op de koffie met Eric Corijn (6 mei 2021)

Een uurtje uittrekken om professor emeritus Eric Corijn aan het woord te laten over ecosysteem-denken is veel te kort gebleken. Ten eerste omdat het ecosysteem-denken danig allesomvattend is, dat 60 minuten onvoldoende zijn, ten tweede omdat Corijn een gepassioneerde spreker is, waar vaak geen speld tussen te krijgen is. Alsnog is hij er wonderwel in geslaagd om de deelnemers mee te krijgen is het ecosysteem-denken.

Wat is nu dat ecosysteem-denken?

Een ecosysteem is natuurlijk systeem dat bestaat uit organismen en hun omgeving, met bijzondere aandacht voor de netwerken van relaties tussen organismen. Het staat tegenover het antropoceen waar de mens centraal staat. Meer en meer worden we er ons van bewust dat de centrale plaats van de mens nefaste gevolgen heeft. Zodoende is bewustwording over ecosystemen groeiend en kan het toegepast worden op veel domeinen. Sommige eigenschappen van ecosystemen, waaronder het kringloopkarakter, en daardoor de duurzaamheid, hebben ertoe geleid dat ecosystemen als voorbeeld fungeren voor niet-natuurlijke systemen zoals in de economie.

Waarom ecosysteem-denken?

De recente periode heeft duidelijk aangetoond dat een eenzijdige benadering verwoestende gevolgen heeft. Ecosysteem-denken vertrekt uit verschillende disciplines en invalshoeken om een situatie of probleem aan te pakken. Hierdoor zijn de aanpak en oplossingen gedragen door alle partijen en zijn slaagkans en positieve resultaten redelijk gegarandeerd. Het noopt ons tot samenwerken en het collectieve laten primeren boven het individuele of persoonlijke.

Het klinkt allemaal zeer utopisch, maar volgens Corijn kan het met kleine, eenvoudige stappen ooit wel goedkomen. We moeten echter niet wachten tot we een grote consensus bereikt hebben, maar meteen aan de slag gaan.

Om aan te tonen hoe fout we de pandemie aangepakt hebben, verwijst hij naar de zeer eenzijdige, wetenschappelijke aanpak: politici en burgers werden geadviseerd door zeer deskundige virologen. Deze eenzijdige expertise heeft gefaald, net omdat de enige, gehanteerde noemer de bezettingsgraad van de bedden op intensieve zorgen was. In een ecosysteem-denken zou dit nooit het enige cijfer zijn om de richting te bepalen.

Is het ecosysteem-denken nieuw?

Hoewel het bij een eerste kennismaking utopisch klinkt, werd in 1935 door de Engelse botanicus Arthur Tansley geïntroduceerd en verder ontwikkeld door de Amerikaanse ecoloog Eugene Odum. Gaandeweg vond het ingang is niet-natuurlijke systemen en disciplines buiten de natuurwetenschappen. Ecologen (niet te verwarren met ecologisten) zijn het blijven promoten, net omdat de ecologie (de leer (logos) van de huishouding (oikos) van de natuur) vertrekt uit het groter geheel en de onderlinge samenhang. In een wereld die hyper-gespecialiseerd wordt, vergt dit wat overtuigingskracht om dat ecosysteem-denken ingang te laten vinden. 

Welke boodschap heeft de sociale en welzijnssector hier aan?

Het ecosysteem-denken daagt iedereen – ook de welzijnssector – uit om een fundamenteel democratisch proces aan te gaan en verbinding te zoeken over disciplines, professies, culturen heen.  Het kan niet zijn dat beslissingen worden genomen uit een éénzijdig perspectief, over de hoofden van burgers heen. De simpele boodschap van Corijn luidde dan ook: ‘Doe nooit iets alleen’, ga in gesprek met de ander.

Ontschotting wordt vaak als voorbeeld aangehaald om ecosysteem-denken uit te leggen in de welzijnssector. De ontschotting is pas mogelijk indien er een stem gegeven wordt aan burgers; niet onvoorwaardelijk, maar met een verantwoordelijkheid. In een stad als Brussel zijn de buurten uitgelezen kansen tot basisecosystemen in de eerstelijnszorg: preventiegericht, integraal, multidisciplinair en in dialoog met alle bewoners. 

Uiteraard biedt het systeem geen pasklare antwoorden en suggereert het eerder een denkwijze, een visie en inzichten die radicaal breken met het systeem zoals we dat vandaag kennen.

Ondertussen zijn zowel het beleid als de organisaties op het terrein hiervan overtuigd, maar zijn er nog te veel (ingebakken) obstakels die een vlotte overgang in de weg staan. Die benoemen en uitkijken naar oplossingen en pistes, moeten ons allen in staat stellen om ons het denken eigen te maken.